Ахметжанова Зәуреш Қанашқызы

ӨМІРДЕРЕК

(1947-2022)

Ахметжанова Зәуреш Қанашқызы 1947 жылы Семей облысы Бесқарағай ауданы Жетіарқа ауылында, қызметкер отбасында туған. 1965-1970 жылдары Павлодар педагогикалық институтының филология факультетінде оқыды. 1970-1973 жылдары Павлодар педагогикалық институты орыс тілі кафедрасының ассистенті болып қызмет етті, 1973-76 жылдары Алматы шет тілдер институтында Қазақстандағы салғастырмалы-типологиялық тіл білімінің негізін қалаушы ғалым М.М.Копыленконың жетекшілігімен аспирантурада оқыды.  

1976-1991 жылдары ҚазССР ҒА Тіл білімі институтының орыс тілі мен әлеуметтік лингвистика бөлімінде жұмыс істеп, Тіл білімі  институтының кіші ғылыми қызметкерінен бастап бас ғылыми қызметкеріне дейін көтерілді. Осы жылдары З.Қ.Ахметжанова «Орыс және түркі (қазақ, қырғыз, өзбек) тілдерінің лексикасын салғастырмалы зерттеу» (1982ж.) атты кандидаттық диссертациясын қорғап, 7 жылдан кейін «Тілдерді функционалды-салғастырмалы зерттеу ұстанымдары» (1989ж.) атты филология ғылымдарының докторы дәрежесін табысты қорғап шықты.

1991-2002 жылдар аралығында Абай атындағы Алматы мемлекеттік университетінде қазақ филологиясы факультетінің деканы, салғастырмалы грамматика және аударма кафедрасының меңгерушісі болып қызмет етті. 2002 жылдан 2007 жылға дейін Абылай хан атындағы Халықаралық қатынас және әлем тілдері университетінде ғылыми істер жөннідегі проректор болып жұмыс істеді. Қазіргі кезде З.Қ.Ахметжанова Сулейман Демирел атындағы университеттің филология факультетінде «Тіл, Мәдениет. Коммуникация» ғылыми-зерттеу зертханасына жетекшілік етті. .  

Зәуреш Қанашқызы Ахметжанова ҚР салғастырмалы-типологиялық және жалпы тіл білімі саласындағы жетекші мамандардың бірі, жоғары оқу орнындағы ғылымды ұйымдастырушы, шет тілдік аудиторияда қазақ тілін оқытудың инновациялық технологиясы саласындағы беделді ғалымдардың бірі. З.Қ.Ахметжанова танымал ғалым – М.М.Копыленконың жетекшілігімен керемет ғылыми тағылымдамадан өтіп, Қазақ ССР ҒА Тіл білімі институтының көрнекті ғалымдарымен бірге он жыл ғылыми-зерттеу жұмыстарына қатысты. 

З.Қ.Ахметжанова – 200-ге жуық ғылыми еңбектің авторы. З.Қ.Ахметжанова еңбектері функционалды-коммуникативті лингвистика сияқты қазақ тіл біліміндегі жаға бағыттар қалыптасты. Ғалымның «Қазақ және орыс тілдеріндегі функционалды-семантикалық өрістер» атты еңбегі мен бірқатар мақалалары осы мәселеге арналған. Бұл бағыттың жекелеген қырлары ғалымның шәкірттерінің – аспиранттары мен докторанттарының еңбектерінде жалғасын тапқан.

Ғалымның екі тілді лексикографияның теориясы мен практикасына қосқан үлесі – өз алдына бір төбе. М.Копыленко мен М.Балақаевтың жетекшілігімен ғалым «Русско-казахский фразеологический словарь» (Алматы, 1985) атты еңбекке атсалысты; Ш.Сарыбаевтың редакторлық етуімен жарық көрген «Краткий русско-казахский словарь» (Алматы, 1987); Р.Сыздық пен К.Хұсайынның редакторлығымен шыққан «Казахско-русский словарь» (Алматы, 2001) атты сөздіктердің құрастыру жұмыстарына қатысты. З.Қ.Ахметжанова мақалаларында қазақ тілінің әсер етуші қызметін де сөз етіп, арнайы зерттеді, атап айтқанда, қазақ тіліндегі жарнама мәтіндері, сөйлеу тілінің синтаксисі, көркем мәтін тілін де арнайы зерттеді. 

З.Қ.Ахметжанова еңбектері қазақ тілін оқыту тәжірибесіне инновациялық технологияны ендіріп, лингводидактикалық ғылымның озық жетістіктерін насихаттады. Осы мақсатта ғалым жоғары оқу орындарында қазақ тілі оқытуға арналған семинарлар өткізіп, іскери қазақ тіліне қатысты бірқатар оқулықтар жазды. Олардың ішінде жетекші ғалымдармен бірлесе жазған  «Ресми іс қағаздары». Анықтағыш (Астана, 2000 ж.); «Қазақ тілі: ресми қарым-қатынас». Оқу құралы (Алматы, 2000 ж.); «Ресми-іскери қазақ тілі». Екі бөлімнен тұратын оқу кешені (Алматы-Павлодар, 2003 ж.); «Қазақ тілі». Аудиотаспасы бар оқу құралы, т.б. еңбектерді атауға болады. З.Ахметжанованың жетекшілігімен 70-тен астам кандидаттық және докторлық диссертация қорғалды.